Preek | En toen schiep God de rust
Toegroeien naar Christus door sabbat te houden
Preek zondag 13 oktober 2024 (over Genesis 2:1-3)
Luister de preek als podcast:
1
Ik begin met een vraag aan jullie als doopouders: jullie kleintjes zijn nu nul jaar. Hebben jullie al nagedacht over de vraag op welke leeftijd ze een smartphone mogen hebben van jullie?
Dat ligt misschien nog ver voor jullie, maar voor veel ouders is dit momenteel best een ding. Voor de hele samenleving trouwens: de smartphone is niet meer weg te denken, maar we zien tegelijk ook steeds meer de schadelijke gevolgen van het hebben en gebruiken van een smartphone.
De smartphone staat symbool voor altijd en overal bereikbaar zijn, altijd bij informatie kunnen, altijd nieuws en berichten naar je toe zien komen, altijd verbonden zijn met je werk, altijd ‘aan’ staan, altijd met slechts één beweging van je vinger in de eindeloze stroom van de social media terecht komen. En we weten inmiddels dat dat gevolgen heeft zoals: een voortdurend rusteloos gevoel, overprikkeld zijn, stress ervaren.
Er is momenteel een boek dat actueel is: Jonathan Haidt, Generatie Angststoornis. Over het effect van de smartphone op kinderen. En ergens in dat boek worden vier fundamentele schadeposten benoemd die het gevolg zijn van overmatig smartphonegebruik: sociale deprivatie (steeds minder echte face-to-face contacten met andere mensen in de echte wereld), slaapgebrek (door in bed ook met de smartphone bezig te blijven), aandachtsfragmentatie (onze aandacht wordt voortdurend versnipperd en het lukt niet meer om langer gefocust te zijn op één taak) en verslaving (de smartphone en de apps zijn zo ingericht dat je er niet meer los van kunt komen).
Nu wordt dit geen preek over smartphonegebruik onder kinderen en alle andere mensen, maar over de sabbat. En nu ik zelf me al een paar maanden aan het verdiepen ben in de sabbat en er wekelijks mee oefen, durf ik wel te zeggen dat dit juist ook in onze digitale tijd enorm actueel en relevant is. De smartphone staat symbool voor de alomtegenwoordige onrust die we ervaren, en de sabbat staat symbool voor ons verlangen naar rust en voor Gods verlangen om ons rust te geven.
2
Als we ons verdiepen in de sabbat, dan moeten we terug naar de schepping, naar wat we lezen in Genesis 1 en 2. Het is een beetje jammer dat Genesis 1 niet is doorgenummerd tot vers 34, het gaat nu tot 31, want dat wekt de suggestie een beetje dat Genesis 2:1-3 niet helemaal bij het scheppingsverhaal hoort. Maar dat is wel degelijk het geval. Sterker nog: er is veel voor te zeggen dat de zevende dag het hoogtepunt vormt van het scheppingsverhaal.
Hoe ik het altijd gehoord en gelezen heb, is dat de schepping van de mens het hoogtepunt was op de zesde dag. “God zei: ‘Laten Wij mensen maken die ons evenbeeld zijn, die op Ons lijken.” “God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep Hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep Hij de mensen. Hij zegende hen.” “God zag alles wat Hij had gemaakt: het was zeer goed. Het werd avond en het werd morgen. De zesde dag.” Zéér goed, staat er nu. In plaats van alleen maar goed. En dan vergeet je gemakkelijk dat het scheppingsverhaal nog niet af is. God gaat door met scheppen. Hij schept de rust, de sabbat, de zevende dag.
Laten we ook even één stapje terug doen. We lezen nu in de Thora. De eerste vijf boeken van het Eerste Testament. Thora betekent: wet, of de weg wijzen, of gids, of onderwijs. Ook Genesis 1 en 2 is Thora. Het gaat niet allereerst om geschiedschrijving, hoewel dat zeker mee komt. Ook Genesis 1 en 2 moeten we lezen als Thora: wet, instructie, onderwijs, gids. De centrale vraag in heel de thora is: Hoe moeten we leven? Wat betekent het om mens te zijn? Alle wetten, alle verhalen, al het onderwijs, alle instructies – alles is bedoeld als antwoord op deze vraag: Hoe moeten we leven? Wat betekent het om mens te zijn?
En dan kan het misgaan als je stopt op de zesde dag. Dan zou je kunnen gaan denken: de mens is de kroon op de schepping. De mens is het hoogtepunt. De mens is de baas. De mens mag heersen over alles. En dat hebben we geweten. De gevolgen daarvan zien we dagelijks om ons heen in de wereld. We zien het in oorlogen, we zien het in de klimaatcrisis, we zien het in de uitputting van natuurlijke hulpbronnen, in het verlies van biodiversiteit, in de groeiende kloof tussen arm en rijk, in de eindeloze consumptie spiraal. Wanneer de mens van de zesde dag zichzelf centraal stelt, ontstaat er een wereld waarin macht en controle en haat en hebzucht de boventoon voeren.
Dat we vergeten dat er een zevende dag is, is een fatale vergissing.
3
De zevende dag! Daar heeft God al scheppend naartoe gewerkt. Het doel van de schepping is niet de mens van de zesde dag, de mens die heerst. Het doel van de schepping is de zevende dag: dit is de bestemming. De rust, de sabbat. Het is de zevende dag die de schepping af maakt, compleet maakt. De zevende dag is de dag waarop God er een volmaakte schepping van maakt.
Er zijn trouwens ook buiten de Bijbel om scheppingsverhalen bekend, van andere volken zoals de Egyptenaren. Geen van die scheppingsverhalen vertelt over rust. Ze gaan over goden die mensen maken om voor hen te werken, omdat die goden dat zelf niet willen doen. Het zijn veeleisende goden die de mensen alleen maar laten werken en offeren.
Hoe anders is dat met de God van Israël. Hij schept de zevende dag als de rustdag. En later in de geschiedenis wordt het zelfs een gebod: jullie moeten rusten op de zevende dag. Dat het een gebod werd, was omdat mensen zelf al snel vergeten dat rust goed is, onmisbaar zelfs.
Maar het rusten op de zevende dag, het houden van de sabbat, is ten diepste niet een gebod maar een geschenk aan mensen die geschapen zijn naar het beeld van God. Wij krijgen deel aan de goddelijke natuur, zoals Petrus daarover schrijft in 2 Petrus 1:4: “Ons zijn kostbare, rijke beloften gedaan, opdat u zou ontkomen aan het verderf dat de wereld beheerst als gevolg van de begeerte, en opdat u deel zou krijgen aan de goddelijke natuur.”
Wij krijgen deel aan de goddelijke natuur door net als God te rusten op de zevende dag. We zijn misschien wel op geen enkel moment méér beeld van God dan wanneer we rusten op de zevende dag.
Zeven staat in de Bijbel ook voor: volmaaktheid, volledigheid, contact met de eeuwigheid, goddelijke harmonie, heiligheid. Dat allemaal. De zevende dag is niet maar een aanhangsel bij de zes scheppingsdagen. Het is de dag van de volkomen schepping, de eeuwige rust, de vrede die alle verstand te boven gaat, de genezing van het menselijk hart. Op de zevende dag zijn we het dichtst bij het hart van God, de God die we leren kennen in Jezus Christus, de Heer van de sabbat, die een God is van heil en heelheid, van ruimte en rust, van liefde en en licht, van goedheid en genade.
Ja, ook genade. Als je er even over nadenkt is het heel bijzonder dat de eerste volledige dag die de mensen meemaken op aarde de rustdag is. De eerste kennismaking van Adam en Eva vindt plaats op de zevende dag. De eerste volledige dag die de net geschapen mens op aarde is, is de zevende dag, de dag van de God die rust. Je zou kunnen zeggen dat het hele evangelie van de genade daarin al ligt opgesloten. De mensen hoeven niet eerst te werken om te mogen rusten. Hun eerste volledige dag op aarde is een dag van rust en van genade. Ze hoeven er niets voor te doen.
4
We gaan nog even verder met dat getal zeven. Want we zijn gewend aan weken van zeven dagen. Dat is soort van vanzelfsprekend. Maar het is goed om te beseffen dat dat in de joods-christelijke traditie helemaal een idee van God zelf is. Dat is de hele schepping natuurlijk. Maar het is boeiend om te ontdekken dat er geen natuurfenomeen is dat ten grondslag ligt aan een week van zeven dagen.
In onze tijdsbeleving is de máánd gerelateerd aan de maan: 30 dagen (29,53 dagen om precies te zijn) is de tijd die de maan nodig heeft om een volledige cyclus van nieuwe maan naar volle maan en weer terug naar nieuwe maan te voltooien.
Een jáár is de tijd die de aarde nodig heeft om één volledige omwenteling om de zon te maken: 365,24 dagen
En een dág van 24 uur is de tijd die de aarde nodig heeft om één keer om haar eigen as te draaien. Onze hele waak-en-slaap-cyclus is hiermee verbonden.
Maar in de natuur vinden we geen wetmatig verschijnsel met een duur van zeven dagen. Dat is gewoon een idee van God. Dat is een briljant goddelijk plan. En het lijkt erop, ook op basis van eigentijds wetenschappelijk onderzoek, dat dat precies het goede ritme is voor een gezonde levensstijl: zes dagen werken, één dag rusten.
Er is tijdens de Franse Revolutie vanaf 1793 een experiment geweest met een tiendaagse werkweek. Dat was een heel bewuste poging om af te rekenen met oude tradities en invloeden, waaronder die van het christelijk geloof, en om een nieuwe, seculiere en rationele samenleving op te bouwen. Maar deze tiendaagse werkweek werd een grote mislukking: de mensen raakten burnout door de sterk gestegen werkdruk, de suïcide-cijfers schoten omhoog en de productiviteit daalde.
5
De zevende dag is dus een briljant idee van God als Schepper. Een zegen voor de mensen! Er staat dan ook: “God zegende de zevende dag en heiligde die, want op die dag rustte Hij van heel zijn scheppingswerk.” Dat woord zegenen wordt hier voor de derde keer gebruikt in het scheppingsverhaal.
Op de vijfde dag klonk het woord voor het eerst (Genesis 1:21-22): toen zegende God als eerste de grote zeemonsters, de vissen en de vogels: “Wees vruchtbaar en word talrijk en vul het water van de zee. En ook de vogels moeten talrijk worden, overal op aarde.” Deze zegen gaat over leven en vruchtbaarheid: waar God zegent komt leven en draagt het leven veel vrucht.
Op de zesde dag schept God de mensen en zegent hen (Genesis 1:27-28): “Wees vruchtbaar en word talrijk, bevolk de aarde en breng haar onder je gezag: heers over de vissen van de zee, over de vogels van de hemel en over alle dieren die op de aarde rondkruipen.” Deze zegen gaat een stapje verder: ook nu gaat het over leven en vruchtbaarheid, maar ook over verantwoordelijkheid dragen voor de schepping door die samen met God te beheren en te verzorgen en tot bloei te brengen.
Op de zevende dag (Genesis 2:3): “God zegende de zevende dag en heiligde die, want op die dag rustte Hij van heel zijn scheppingswerk.” Hier is het dus geen levend wezen, geen dier en geen mens, die gezegend wordt, maar een stukje van de tijd, een dag van 24 uur.
Er is één dag van 24 uur in de week om te rusten en zo zegen te ervaren, vruchtbaarheid, vermenigvuldiging, bloei. Wij denken dat deze wereld alleen maar verder komt als wij door blijven werken, door blijven gaan, ‘aan’ blijven staan – wat zou er van deze wereld worden als wij pauzeren? Dat kan toch helemaal niet?
Ja, zegt God, dat kan wel, dat is zelfs de bedoeling! En je zult tot je verrassing ontdekken dat de rustdag je juist niet minder maar meer bloei brengt, niet minder maar meer vruchtbaarheid, niet minder maar meer zegen – want je loopt Mij dan een dag lang niet voor de voeten, je geeft Mij de ruimte om het werk te doen dat jij zelf niet kunt!
Dat is de zegen van de sabbat! Sabbat vieren en rusten is niet minder dan een oefening in vertrouwen: dat het allemaal niet van ons afhangt, dat wij geen god zijn.
6
De sabbat is ook een heilige dag. Dat is zelfs de eerste keer dat dat woord gebruikt wordt: er worden geen dieren heilig genoemd, geen bomen en planten, het licht wordt niet heilig genoemd, de lucht niet, de aarde niet, de vissen niet, de mensen niet.
Het allereerste heilig dat klinkt is gereserveerd voor de sabbat, de zevende dag waarop God rust. God schept een heiligdom in de tijd. God wijst 24 uren in een week aan en zegt: die zijn heilig, apart gezet, speciaal, toegewijd. God heiligt de zevende dag. Wij dus niet. Wij kunnen die dag alleen maar ontvangen en inrichten als een heilige dag, of niet natuurlijk. Dat dag is al heilig: een heiligdom in de tijd, Gods geschenk aan mensen, 24 uren kado om niet maar door te doen, maar om te zijn. Zes dagen om te doen, één dag om te zijn. We zijn het meest onszelf als we bij God zijn in zijn heiligdom in de tijd. Daar klinkt zijn stem: Ik ken je, Ik heb je bij je naam geroepen, Ik heb je naar mijn beeld geschapen. Het is goed. Zeer goed.
7
Die heilige dag is de dag waarop God rustte. En daar komen we het woord sabbat tegen. Het wordt vertaald met rusten. Maar de basis betekenis is: stoppen. Rusten veronderstelt vermoeidheid, en voor ons mensen die sabbat vieren speelt dat zeker ook een rol, maar God is niet moe van het scheppen. Hij is klaar met werken. Het werk zit erop. Het scheppingswerk is gedaan. En Hij stopt. Hij stopt met scheppen. God nam een dag om te stoppen, een dag om te genieten, een dag om te zijn.
En nu moeten we niet zeggen: als God al moest stoppen, als God al moest rusten, dan moeten wij dat helemaal. Dat is niet het punt. Ik kom even terug op die vraag die overal in de Thora centraal staat: Hoe moeten we leven? Wat betekent het om mens te zijn? Zelfs als we niet moe, overprikkeld, gestresst of uitgeput zouden zijn, dan nog is het antwoord op die vraag: door een ritme aan te houden van zes dagen werken en één dag rusten. We zijn volop mens als we zes dagen doen en één dag zijn.
Eén rustdag. Wat is dat rusten dan? Het is stoppen: stoppen met werken, stoppen met je zorgen maken, stoppen met produceren, stoppen met nuttig willen zijn, stoppen met vasthouden, stoppen met doelen halen, stoppen met verplichtingen, stoppen met nieuws binnen laten komen, stoppen met deadlines halen, stoppen met in beslag genomen worden door alles wat aandacht vraagt, stoppen met verbonden zijn met alles en iedereen.
Stoppen is dus een heel belangrijk woord dat we weer moeten leren spellen als we sabbat willen houden. En door te stoppen zullen we verschillende vormen van rust vinden:
Mentale rust: we laten alle gedachten en zorgen die altijd maar door je hoofd blijven malen los. Het is het stoppen met piekeren over werk, toekomstplannen, takenlijsten en de constante stroom van informatie die op ons afkomt. Rust in je hoofd. Headspace.
Emotionele rust: het loslaten van stress, angst, bezorgdheid. Sabbat is een dag om terug te komen bij de vrede in je hart.
Fysieke rust: gewoon rustig ademen, slapen, ontspannen wandelen, je lichaam laten herstellen.
Spirituele rust: de sabbat is ook een dag voor onze geest, om stil te staan bij wat ons drijft, wat ons raakt, wat wezenlijk is. Om stil te staan bij God in je leven, je geloof. Om te rusten aan Gods Vaderhart. Om in Jezus te zijn en te blijven.
Misschien zit daar wel de diepste betekenis van de sabbat als Gods geschenk aan mensen: dat je jezelf elke week terugvindt bij Jezus, dat je Hem weer hoort zeggen (want zijn stem gaat zo gemakkelijk verloren temidden van alle lawaai) dat Hij je rust wil geven als je zijn juk op je neemt. Sabbat vieren is: weer Thuiskomen bij God die je Schepper is.
Voor al die diepe dingen is tijd nodig: 24 aaneengesloten uren per week om te stoppen met werken, tot rust te komen, te genieten en God te zoeken. Tenminste dat was het briljante idee van God. Op welke dag we dat doen (de eerste, de zevende, of de vijfde of nog een andere dag) is pas in de tweede plaats van belang. Het gaat erom dat er een heiligdom in de tijd is, in onze tijd die we van God gekregen hebben en die ook van God blijft. Heilige tijd, een heilige dag, heilige rust, heilige verbondenheid.
–
In het lied dat we nu gaan zingen komt veel van wat voor de sabbat wezenlijk is bij elkaar op de zondag als eerste dag van de week, de opstandingsdag van Jezus.
Het is een lied van Hans Werkman. Dat gaan we staande zingen en daarna ook het lied ‘U bent mijn schuilplaats, Heer’.
*Lied van de Zondag (Hans Werkman)
1. Op zondag kijk ik door gekleurde ramen.
Ruimte voor God en ruimte voor ons samen!
Het licht valt binnen uit de hoge lucht
en hult ons in Gods stil en goed gerucht.
2. Dag van de Heer, de eerste dag der dagen.
Ik luister naar hem en ik stel mijn vragen.
Ik breng mijn hoop en onrust in zijn huis.
Hij wijst mijn hart een rustplaats bij hem thuis.
3. Dag van het Woord, dag van het samen bidden,
dag van de hoge stilte in ons midden,
de stilte in mijn hoofd en in mijn hand,
dag dat ik adem schep en God ontvang.
4. Geen dag van regels maar een dag van rusten,
want ik ben moe, ik ben een schuldbewuste
en leg voor Jezus, opgestane Heer,
de kwade last van mijn geweten neer.
5. Geen strenge dag van laten en verbieden.
Dag van de zon en dag van Jezus’ liefde.
Geen lege dag en niet genadeloos,
een dag vol van Gods aandacht die ons koos.
6. Dag die zich uitstrekt over alle dagen
van hoop en vrees, geluk en tegenslagen.
Dag van genezing, dag van het begin,
dag van bevrijding: Christus overwint.
Gespreksvragen
- Wat betekent rust voor jou in een wereld die altijd ‘aan’ staat?
- Hoe zie je de smartphone als symbool voor de onrust die we ervaren?
- Hoe kunnen wij in ons dagelijks leven een ritme van zes dagen werken en één dag rusten vinden?
- Wat zegt het jou dat de eerste volledige dag van de mensen een rustdag was?
- Wat zou er veranderen in je leven als je elke week een dag echt zou stoppen met werken?
- Waarom denk je dat God de rustdag ‘heilig’ noemde in plaats van andere scheppingen?
- Welke vorm van rust (mentaal, emotioneel, fysiek of spiritueel) mis je het meest in je leven?
- Hoe zou sabbat vieren je helpen om toe te groeien naar Christus?
- Hoe helpt sabbat houden ons om Gods zegen en vruchtbaarheid in ons leven te ervaren?
- Wat zou voor jou een praktisch eerste stap zijn om sabbat te gaan vieren? Zijn er ook kleinere stappen te bedenken dan direct 24 aaneengesloten uren?
Stellingen
- De sabbat is niet allereerst een gebod maar een geschenk dat ons helpt ons ware mens-zijn te hervinden.
- Het ritme van zes dagen werken en één dag rusten is de sleutel tot een gezond, vruchtbaar en evenwichtig leven.
.