Preek | Woord van wijsheid dat mij richting geeft
Preek zondag 14 juli 2024 (over 1 Koningen 3:5-28)
Preek
1
Op dinsdag en woensdag 21 en 22 mei was ik op een predikantenconferentie in Mennorode bij Elspeet op de Veluwe. Prachtige bosrijke omgeving! Op de woensdagmorgen sprak Arjan Zantingh van de Stadskerk in Groningen. Hij had het over de uitdaging van leiderschap in de kerk: hoe kun je geestelijk leidinggeven aan de gemeente van Jezus?
Wat vooral bij me binnenkwam was het moment waarop Arjan ons uitnodigde om Bijbelwoorden echt serieus te nemen en ze een plek te geven in ons gebedsleven. Hij vertelde dat hij dat zelf deed door een periode van meerdere weken eenzelfde gebed regelmatig te bidden en uit te kijken naar wat God daarmee zou doen.
Als voorbeeld gaf hij het bidden om wijsheid. Hij deed zijn bijbel open en las voor uit Jakobus 1: 5-6a:
“Komt een van u wijsheid tekort?
Vraag God erom en Hij, die aan iedereen geeft, zonder voorbehoud en zonder verwijt, zal u wijsheid geven.
Vraag vol vertrouwen, zonder enige twijfel.”
Ik zal niet zeggen dat ik dit sindsdien dagelijks gebeden heb, maar toch zeker een heel aantal keren. Ik bad om wijsheid voor preken. Om wijsheid voor het leidinggeven aan de gemeente. Om wijsheid rond geestelijke groei en discipelschap. En nu het rooster van Bijbel Basics ons het gebed van Salomo aanreikt als onderwerp op deze zondag, kwam dat weer terug: bidden om wijsheid.
2
Ik realiseerde me ook dat God onlangs via een verhaal dat ik las weer een beetje verhoring had gegeven van dat gebed om wijsheid. Want ja, hoe verhoort God zo’n gebed? Mijn ervaring is dat verhoring er vaak zo uitziet: dat er iets op mijn pad komt waarbij ik ervaar dat het als het ware rijmt op zo’n gebed.
Het volgende verhaal kwam ik tegen. Het gaat over John en Dallas. Het zijn echt bestaande mensen. John Ortberg is een bekende Amerikaanse auteur en voorganger van een megakerk. En Dallas Willard is een bekende filosoof en christelijke auteur van boeken over leven met Jezus.
Dit is het verhaal.
John belt Dallas op om advies te vragen. Het is in de jaren negentig, en John had het gevoel dat hij meegezogen werd in de sneltrein van alles wat er moest gebeuren in zijn megakerk. Hij ging van het ene naar het andere, de ene afspraak naar de andere, de ene deadline naar de andere. Hij was zichzelf aan het kwijtraken, merkte hij. Dus hij belt Dallas op, die een mentor voor hem is.
En hij vraagt aan hem, nadat hij zijn situatie heeft uitgelegd: ‘Wat moet ik doen om te worden wie ik wil zijn?’ (Boeiende vraag! Niet: hoe zorg ik dat ik het minder druk krijg? Niet: hoe houd ik mijn hoofd boven water? Niet: Wat kan ik doen om alle ballen toch in de lucht te houden?) ‘Wat moet ik doen om te worden wie ik wil zijn?’
Er volgt aan de andere kant van de lijn een lange stilte. (Dat paste bij hoe Dallas was: een bedachtzame man, die de tijd nam om te luisteren en na te denken.) Een lange stilte…
En dan hoort hij Dallas zeggen: ‘Je moet meedogenloos alle haast uit je leven bannen.’
Stilte…
En dan, na die stilte: ‘Haast is vandaag de dag de grootste vijand van het geestelijke leven, van een leven als leerling van Jezus.’
John krabbelt beide zinnen neer in zijn notitieboek.
Dan vraagt hij: ‘Oké, wat nog meer?’
Weer een lange stilte….
En aan de andere kant van de lijn: ‘Meer is er niet. John, als je wilt worden wie je wilt zijn, moet je meedogenloos alle haast uit je leven verbannen.’
Misschien is dat niet het antwoord dat je zou verwachten. Maar als je de tijd neemt om er wat langer over na te denken, dan ontdek je dat haast in onze samenleving en ook in ons eigen dagelijkse leven alomtegenwoordig is. Alles is druk, vol, snel, oppervlakkig.
En we ontdekken ook dit – als we de ruimte nemen om erbij stil te staan:
haast gaat niet samen met liefde,
haast gaat niet samen met vreugde,
haast gaat niet samen met vrede,
haast gaat niet samen met stilte,
haast gaat niet samen met aandachtigheid en opmerkzaamheid.
Haast staat haaks op de waarden van Gods koninkrijk.
God heeft de haast niet geschapen.
Carl Jung, de beroemde psycholoog, zei het zo: “Haast is niet van de duivel, haast ís de duivel.”
3
Is het je opgevallen dat de vraag die Salomo aan God stelt, gesteld wordt in een droom? Het is nacht. Alles is tot rust gekomen. Het is stil. De drukte van de voorbije dag raakt op de achtergrond. De drukte van een nieuwe dag is er nog niet. Salomo slaapt.
Maar juist in die slaap gebeurt er iets bijzonders. Het heeft misschien wel te maken met wat in Psalm 127:2 staat:
“Vergeefs is het
dat je vroeg opstaat,
je laat te ruste legt,
je aftobt voor wat brood –
Hij geeft het zijn lieveling in de slaap.”
“Die nacht verscheen de HEER Salomo in een droom. ‘Vraag wat je wilt,’ zei God, ‘Ik zal het je geven.’”
Stilte…
Tenminste, dat stel ik me zo voor. Dat Salomo al dromend de tijd neemt om een antwoord te geven op die goddelijke vraag.
Ik hoor een echo van die vraag van God aan Salomo, als Jezus later aan de blindgeboren Bartimeüs vraagt (Marcus 10:51-52): “‘Wat wil je dat Ik voor je doe?’ De blinde antwoordde: ‘Rabboeni, zorg dat ik kan zien.’”
‘Wat wil je dat Ik aan je geef?’ vraagt de HEER in de stilte en de rust van een droom in de nacht aan Salomo. ‘Rabboeni, zorg dat ik kan horen’.
We gaan nu even goed luisteren naar wat Salomo precíes vraagt, wat de kern van zijn verlangen is. Want we kennen dit verhaal als verhaal over: ‘Salomo die vraagt om wijsheid’. Maar strikt genomen vraagt Salomo daar niet om.
Hij spreekt eerst wat inleidende woorden: “Ik ben nog zo jong en ik heb geen ervaring. Ik sta nu voor de taak uw uitverkoren volk te leiden, een volk zo talrijk dat het niet te tellen is.”
En dan komt de kernvraag: “Schenk uw dienaar een opmerkzame geest, zodat ik uw volk kan besturen en onderscheid kan maken tussen goed en kwaad.”
Hier vinden we dus niet dat woord ‘wijsheid’. Salomo vraagt om een ‘opmerkzame geest’. Dat moeten we even goed proeven. Een ‘opmerkzame geest’.
Bijbel in Gewone Taal: ‘Leer mij om goed te luisteren’.
Herziene Statenvertaling: ‘Geef mij een opmerkzaam hart’.
Biebel in t Grunnigers: ‘Geef joen knecht den n haart dat lustert’.
En die Grunniger vertaling is de beste: een hart dat luistert. Daar vraagt Salomo om. In het Hebreeuws ‘lèv shoméa’. Dat rijmt op een heel bekende tekst uit de traditie van Israël, Deuteronomium 4:6, dagelijks drie keer herhaald door de Israëlieten als uitdrukking van hun spiritualiteit: “Luister, Israël: de HEER, onze God, de HEER is de enige! Heb de HEER, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw kracht.”
Die zinnen worden wel genoemd: het ‘Shema Yisrael’. Shema: luister! Daar vraagt Salomo dus om: een hart dat luistert. Een horend hart. Hij heeft een besef dat hij doof is en genezing nodig heeft, zoals later Bartimeüs blind is en genezing nodig heeft.
En als we daar even bij stil blijven staan, voelen we aan dat luisteren tijd vraagt. Echt luisteren kan alleen als er rust is, een onthaaste sfeer. Als er iemand echt naar je luistert, als je je echt tevoorschijn geluisterd voelt, is dat altijd door iemand die geen haast heeft, die in het hier en nu van de ontmoeting kan zijn
Even terug naar die uitspraak van Dallas Willard: ‘Haast is vandaag de dag de grootste vijand van het geestelijke leven.’ Er zijn misschien heel veel redenen aan te wijzen voor wat we secularisatie noemen: dat steeds minder mensen naar de kerk gaan, dat steeds minder mensen geloven (tenminste in ons deel van de wereld), dat geloof en religie een steeds kleinere rol spelen. Redenen die wel genoemd worden zijn bijvoorbeeld: de wetenschappelijke vooruitgang, het individualisme, de economische welvaart.
Maar zou misschien niet de belangrijkste reden kunnen zijn van die secularisatie dat we in een steeds gehaastere samenleving leven? Dat alles snel moet, steeds sneller? Dat ons leven volgepropt zit? Dat we zoveel mogelijk ballen in de lucht moeten houden? Dat we van de ene afspraak naar de andere voort rennen? Dat we druk zijn. Druk, altijd maar druk en vol en gejaagd en haastig.
God heeft de haast niet geschapen. Gods schiep als hoogtepunt van de schepping de rust, op de zevende dag, de sabbat. Een dag om te onthaasten om te kunnen luisteren. Want Gods stem is zacht en dringt zich niet op.
Salomo vraagt dus om een hart dat hoort, een luisterend hart en daarmee vraagt hij om de meedogenloze uitbanning van de haast. Wie haast heeft, kan niet luisteren naar de ander, en ook niet naar God.
4
Salomo vraagt dus om een hart dat luistert. En God geeft hem – het gebeurt nog allemaal in die droom in de nacht, terwijl Salomo ligt te slapen – God geeft hem: wijsheid en onderscheidingsvermogen.
“Ik zal je wens vervullen. Ik zal je zo veel wijsheid en onderscheidingsvermogen schenken dat je iedereen vóór jou en na jou overtreft.” Heel veel wijsheid dus, en heel veel onderscheidingsvermogen.
Wat is wijsheid? Wijsheid is veel meer dan alleen maar veel weten, veel kennis hebben. Wijsheid heeft in de bijbelse traditie drie aspecten.
In de eerste plaats is wijsheid praktisch: wijsheid gaat over levenskunst. Hoe moeten we leven? Hoe pak je de dingen aan? Hoe handel je?
In de tweede plaats is wijsheid ethisch: wijsheid gaat over hoe ik een goed mens kan worden, iemand die goede keuzes maakt.
En in de derde plaats is wijsheid theologisch: wijsheid heeft iets met God te maken heeft. Ware wijsheid komt bij God vandaan.
Laat ik de eerste verzen van het boek Spreuken van Salomo voorlezen, dan proeven we waar het over gaat:
“1 Hier volgen de spreuken van Salomo, zoon van David en koning van Israël. Ze bieden wijsheid en zijn een leidraad in het leven, verdiepen het inzicht 3 en bevatten wijze lessen over recht, rechtvaardigheid en eerlijkheid. 4 Ze vormen het ongeoefende verstand en geven de jeugd kennis en bezonnenheid. 5 Laat wie wijs is goed naar deze spreuken luisteren en nog wijzer worden. Laat wie verstandig is meer en meer de vaardigheid verwerven 6 deze spreuken en diepzinnigheden te begrijpen, deze woorden en scherpzinnigheden van de wijzen te doorgronden. 7 Het begin van alle kennis is ontzag voor de HEER.”
Daar zit dat theologische: wijsheid begint bij ontzag voor de Heer.
Dus dat is waar Salomo goed in werd, erg goed: wijsheid als levenskunst, wijsheid in de zin van een goed mens zijn, wijsheid als ontzag voor de HEER.
En er volgt een indrukwekkend verhaal over hoe Salomo zijn wijsheid demonstreert als er twee vrouwen naar hem toe komen. Wij zouden het probleem vandaag denk ik oplossen door een DNA-test te doen. Maar Salomo had diep psychologisch inzicht in mensen, en in deze situatie speciaal van moeders.
“Breng een zwaard. Hak het levende kind in tweeën en geef hun ieder de helft.” En dan is meteen duidelijk wie de echte moeder is van het levende kind.
5
Wijsheid schenkt God aan Salomo en ook onderscheidingsvermogen. Wat is dat eigenlijk? Onderscheidingsvermogen is dat je op een dieper niveau in staat bent om situaties en mensen te doorgronden, om dilemma’s te analyseren, om een goede inschatting te maken van wat er echt aan de hand is.
Salomo schrijft daar zelf over in Spreuken 2:3-5
“Mijn zoon, als je erom vraagt de dingen te begrijpen,
als je roept om scherpzinnigheid,
ernaar zoekt als was het zilver,
ernaar speurt als naar een verborgen schat –
dan zul je ontdekken wat ontzag voor de HEER is,
dan raak je met God vertrouwd.”
Voor dat ‘de dingen begrijpen’ wordt hetzelfde woord gebruikt als voor onderscheidingsvermogen: scherp zien, de dingen diep begrijpen.
En opnieuw wordt duidelijk dat je deze vaardigheid niet krijgt als je gehaast, snel en oppervlakkig leeft. Je moet ernaar zoeken, ernaar speuren als naar een verborgen schat. Dat gaat in een langzaam tempo.
Wijsheid en onderscheidingsvermogen. Dat staat haaks op wat we nu zien in onze samenleving en in bijvoorbeeld de politiek. Weet je, dat er zoveel polarisatie is, dat er zoveel zwart-wit standpunten worden ingenomen – dat is heel logisch in een gehaaste samenleving. Zwart-wit-denken kost namelijk geen tijd. Je hoeft niet te luisteren. Je hart doet niet mee. Diepgang is niet nodig.
Haast, drukte, snelheid – het is allemaal niet door God geschapen. Mensen en samenlevingen gaan stuk aan de haast. Wijsheid is ver te zoeken. Voor het ontwikkelen van onderscheidingsvermogen ontbreekt de tijd. Een hart dat luistert – wie zal haar vinden?
6
Aan het einde van het verhaal in 1 Koningen 3 lezen we dan over het volk: “Ze begrepen dat Salomo het recht handhaafde met goddelijke wijsheid.” Ze zagen er dus echt iets van God in: goddelijke wijsheid in de manier waarop Salomo regeerde en recht sprak en geestelijk leiding gaf aan het volk.
Waar vinden wij goddelijke wijsheid? Daar wil ik ten slotte nog twee dingen over zeggen.
Het eerste. Jezus zegt in Matteüs 12:42 dat de Koningin van het Zuiden “van het uiteinde van de aarde gekomen om te luisteren naar de wijsheid van Salomo, en hier ziet u iemand die meer is dan Salomo!” God had in de droom tegen Salomo gezegd: “Ik zal je zo veel wijsheid en onderscheidingsvermogen schenken dat je iedereen vóór jou en na jou overtreft.” Maar daar is dus een uitzondering op. “Hier ziet u iemand die meer is dan Salomo.” Jezus is wijzer dan Salomo.
En ik zou jullie willen uitnodigen om zeer serieus te nemen dat Jezus de meest wijze persoon is die ooit heeft geleefd. Hij wist en weet wat levenskunst is. Hij wist en weet hoe je een goed mens wordt. Hij wist en weet dat wijsheid altijd begint bij God.
Aan het einde van zijn Bergrede – dat is de meest wijze toespraak ooit gehouden – worden de luisteraars opgeroepen om een wijs mens te worden. “Wie deze woorden van Mij hoort en ernaar handelt, kan vergeleken worden met een wijs man, die zijn huis bouwde op een rots” (Matteüs 7:24).
Ik had in de PreekKracht-app de vraag gedeeld: Op welke twee of drie gebieden van je leven zou je meer wijsheid willen ontvangen. De drie meest aangevinkte gebieden waren: Leerling van Jezus zijn, relaties, karaktervorming.
Ik geloof dat het lezen en het leven van de Bergrede van Jezus de allerbeste manier is om goddelijke wijsheid te leren kennen en toepassen in je leven als leerling van Jezus, in je relaties en als het gaat om karaktervorming.
Het tweede. Die uitspraak van Dallas Willard ervaar ik echt als wijsheid, als een uitspraak van iemand die een groot onderscheidingsvermogen heeft.
“Je moet meedogenloos alle haast uit je leven bannen. Haast is vandaag de dag de grootste vijand van het geestelijke leven.”
Ik kan me voorstellen dat je dat niet meteen wilt geloven. Maar ik zou wel durven beweren dat veel gelovigen moeite hebben om een geestelijk leven te leiden, dichtbij Jezus, als zijn leerling, niet omdat ze dat niet willen, niet omdat ze dat niet proberen, maar omdat ze geen tijd hebben, omdat ze onvoldoende inzien dat haast hun grote tegenstander is.
Daarom een uitdaging aan jullie allemaal, maar net zo goed aan mezelf, om te ontdekken hoeveel haast er in je leven zit. Misschien zonder dat je het doorhebt. Betrap je zelf op gehaastheid. Als je bijvoorbeeld in de supermarkt bent om boodschappen te doen, en je gaat naar de kassa, in welke rij ga je dan staan? Juist, de kortste. Ik nodig je uit om de komende maanden in de langste rij te gaan staan en te ontdekken wat dat met je doet. Misschien ontdek je daar op dit moment al wat van.
En mompel dan in jezelf deze diepe wijsheid: “Haast is de grootste vijand van het leven met Jezus.”
Ik hoop dat dit vandaag voor ons is: een woord van wijsheid dat ons richting geeft.
Gespreksvragen
- Wat valt jou het meest op in het gelezen Bijbelgedeelte 1 Koningen 3:5-28?
- Op welke manier kun jij Bijbelwoorden een plek geven in je gebedsleven? Heb jij zo’n Bijbelwoord dat vaak terugkomt?
- Wat betekent het voor jou om een “opmerkzame geest” of een “luisterend hart” te hebben, zoals Salomo dat vroeg?
- Hoe ervaar jij haast in jouw leven en welke invloed heeft dit op je geestelijk leven?
- Kun je een situatie delen waarin je het gevoel had dat God jouw gebed om wijsheid verhoorde? Hoe herkende je dit als een antwoord van God?
- Hoe denk je dat de waarden van Gods Koninkrijk, zoals liefde, vreugde en vrede, zich verhouden tot de haast in onze samenleving?
- Wat vind je van de suggestie om in de supermarkt in de langste rij te gaan staan om je bewust te worden van gehaastheid? Kun je vergelijkbare oefeningen bedenken?
- In welke aspecten van je leven verlang je naar meer wijsheid? Hoe zoek je die wijsheid actief?
- Wat betekent het voor jou dat Jezus wijzer is dan Salomo en hoe beïnvloedt dat je navolging van Jezus? Welke rol speelt de Bergrede daarbij?
- Hoe kunnen we in onze geloofsgemeenschap elkaar helpen om een cultuur van onthaasting en diep luisteren te bevorderen?
.