Preek | Jouw droom is mijn droom
Preek zondag 4 februari 2024 (over Ruth 1:16)
Preek
1
Ik wil even terugkomen op de preek van vorige week. (Als je hier wekelijks aanwezig bent, ben je nu even in het voordeel🙂).
Ik heb het toen gehad over het A.B.C.-leven en G.O.D.-leven. Weet je het nog? Het A.B.C.-leven dat gekenmerkt wordt door Agressie, Bezorgdheid en Chaos. Het G.O.D.-leven dat gekenmerkt wordt door Goedheid en Genade, Onbevangenheid en Overvloed en Dankbaarheid en Dienstbaarheid. En het laatste noemen we ook wel: het koninkrijk van God, of het leven in de Geest van Jezus – een soort van leven waar we ten diepste allemaal naar verlangen. Maar tegelijk zien vooral heel veel A.B.C.-leven in ons zelf en om ons heen: Agressie, Bezorgdheid en Chaos.
En nu ontmoeten we vandaag Ruth. Een jonge vrouw die opvalt door haar integriteit en toewijding, haar trouw en geloof in de goedheid van het leven. Toch? Het is een vrouw waar je echt van onder de indruk kunt zijn, en ik hoop dat de preek van vanmorgen ook gaat helpen om dat te zien.
Maar nu kom ik even terug op vorige week in die zin dat ik door de ontmoeting met Ruth nog wat meer ben gaan zien wat vaak zo kenmerkend is voor ons leven, dat oude leven waar we wel graag vanaf willen maar dat zich steeds weer aan ons opdringt, voor het leven in onze maatschappij. Dat A.B.C.-leven. De C stond vorige week voor Chaos, of ook wel Crisis.
Maar nu vond ik een ander woord, dat denk ik nog wat doeltreffender is. Ik vond het afgelopen vrijdag in de krant die ik lees. Want ik probeer een beetje in praktijk te brengen wat me eigenlijk altijd al aangereikt is als het gaat om het voorbereiden van een preek: dat je dat moet doen met in je ene hand de Bijbel en je andere hand de krant.
2
In de krant las ik over een andere vrouw, misschien heeft ze wel de leeftijd van Naomi. Ze is in elk geval inmiddels 80 jaar. Marilynne Robinson, denker en schrijver van romans en essays. In haar essays, die vaak een filosofisch en ook theologisch karakter hebben, spreekt ze veel over de mens, over het mensbeeld. En deze zin uit de krant trof me, het ging om een boekbespreking: “Denkers als de Amerikaanse auteur Marilynne Robinson hebben we hard nodig. Ze denkt graag tegen de modes is. In deze tijd waarin een cynisch mensbeeld domineert, noemt zij de mens rustig het evenbeeld van God.”
Zelf zegt ze: “Ik geloof dat slecht gedrag aangemoedigd wordt door cynisme, of door mensen te negeren. Maar als je de samenleving ten goede wilt veranderen, moet je mensen leren welk goeds ze kunnen doen.”
Cynisme dus, in plaats van dat woord Chaos of Crisis. Wat is cynisme eigenlijk? Ik vind het belangrijk om daar even iets langer bij stil te staan, om zometeen des te beter te zien wat er in dat verhaal van Ruth eigenlijk gebeurt.
Cynisme gaat over een diepgeworteld wantrouwen naar andere mensen toe. Het gaat over een pessimistische kijk op het menselijk karakter: mensen deugen niet, je kunt ze niet vertrouwen. Cynisme houdt mensen tegen om echt contact te maken met elkaar en om oprechte betrokkenheid te tonen bij de wereld om hen heen. Het leidt tot een gevoel van afstandelijkheid en onverbondenheid en machteloosheid. Cynisme heeft te maken met teleurstelling, desillusie, geen vertrouwen meer kunnen opbrengen.
En er zijn ook heel veel redenen om cynisch te worden! Want het is een logische reactie op bijvoorbeeld schandalen die maar aanhouden, zoals de toeslagen affaire, of situaties waar grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt zoals deze week weer in het nieuws was rond de Publieke Omroep. Wie kun je nog geloven? Wie kun je nog vertrouwen? Wie is er nog echt integer? Hoezo zou je nog hoopvol zijn over van alles wat er in de wereld speelt?
Dat leidt allemaal tot cynisme en een cynisch mensbeeld. En daar horen tot gebrek aan empathie en vervreemding, afstandelijkheid, en leegte bij.
Herken je daarvan ook iets bij jezelf? Dat je weleens cynisch bent over de wereld waarin we leven, over de politiek, over mensen in het algemeen, over relaties en vriendschappen, over maatschappelijke en religieuze instituten? Betrap je jezelf weleens op een cynische levenshouding? En mocht je daar geen last van hebben, herken je het dan om je heen?
3
Met dat allemaal in ons achterhoofd gaan we het verhaal over Ruth binnen. Dat boekje met haar verhaal staat tegen de donkere achtergond van de tijd van de Rechters. “In die tijd was er geen koning in Israël; iedereen deed wat in zijn eigen ogen goed was.” Het verhaal van Ruth kun je zien als een lichtpuntje tegen een donker decor: God is tóch aan het werk, op een verborgen manier.
Het is opvallend dat de mensen in dit verhaal namen vol betekenis hebben. Luister maar wat de namen betekenen. Elimelech: mijn God is koning! Naömi: lieflijk. Machlon: ziekelijk. Kiljon: vergankelijk. Ruth: vriendschap. Orpa: weerbarstig. Zijn de namen misschien achteraf ingevuld, geboren uit het verhaal?
De nood die Elimelech en Naomi ervaren is de hongersnood in het land. Ze vertrekken daarom uit Bethlehem. En die naam betekent: brood-huis. Nota bene juist daar is geen brood meer. Elimelech doet zijn naam niet echt eer aan als hij kiest om in Moab in ballingschap te gaan. Een land ergens ten Oosten van Israël, waar andere goden worden gediend. Een volk van vijanden. En het gaat ook niet goed: Elimelech en zijn beide zonen, die inmiddel een vrouw hebben gevonden onder de Moabieten, sterven. We zijn dan tien jaar verder. Naömi blijft alleen over, met twee schoondochters. Er zijn blijkbaar geen kinderen geboren.
De hoofdrol in dit verhaal is overduidelijk voor Ruth. Maar laten we ook aandacht hebben voor Naomi. Haar leven is helemaal vastgelopen in een vreemd en vijandig land. Ze is alles kwijt. En we begrijpen het wel denk ik wel dat ze zegt, als ze weer terug is in Bethlehem:
“Noem me niet Naomi, noem me Mara, want de Ontzagwekkende heeft mijn lot zeer bitter gemaakt. Toen ik hier wegging had ik alles, maar de HEER heeft mij met lege handen laten terugkomen.” Want dat valt inderdaad niet te ontkennen. Ze lijkt wel een beetje op Job die ook met lege handen achterblijft. En ze strijdt ook met de HEER:
“Waarom mij nog Naomi noemen, nu de HEER zich tegen mij heeft gekeerd, nu de Ontzagwekkende me kwaad heeft gedaan?” Zou je de naam Mara ook met cynisch kunnen vertalen? Is Naomi cynisch geworden? Is er veel verschil tussen bitter zijn en cynisch zijn?
Ik denk eigenlijk van wel. Bitterheid kan een voorfase van cynisme zijn. Bitterheid gaat over persoonlijke teleurstelling, over diep verdriet dat vast gaat zitten. Het is misschien wel een natuurlijke reactie bij verdriet en verlies. Het is een geestelijke crisis waar we ons ook veel bij kunnen voorstellen als we naar de levensomstandigheden van Naomi kijken. Maar het wordt pas cynisme als het niet meer naar binnen gericht maar naar buiten gericht raakt en wordt tot een algemeen wantrouwen richting alles en iedereen.
Ik denk niet dat Naomi cynisch was. Ze ontpopt zich in de volgende hoofdstukken ook als een vrouw die goed over de dingen nadenkt en op alle mogelijk manieren Ruth helpt. Er zit toekomst en hoop in haar leven ook nadat ze door een diep en donker dal is gegaan, een dal van bitterheid. Maar er blijft hoop.
Iemand heeft gezegd: “Cynisme is de vijand van hoop.” Volgens mij klopt dat. En iemand anders zei: “Cynisme is aanstekelijk, maar hoop ook.” Dat cynisme aanstekelijk is dat zien we in onze maatschappij. Het lijkt er vaak op dat het normaal is om cynisch te zijn: vol gefrustreerd wantrouwen naar alles kijken.
Om Marilynne Robinson nog een keer te citeren, die heel veel heeft nagedacht over dat cynische wereldbeel en mensbeeld dat zo alles overheersend aanwezig lijkt te zijn: “We have a habit of thinking that only cynicism is honest” (we zijn gewoon om te denken dat alleen cynisme eerlijk is).
Maar er is een andere keuze mogelijk. Een die veel hoopvoller is. En in Ruth ontmoeten iemand die die keuze maakt. Ze kiest voor hoop.
4
Ja, lieve mensen, dat is toch prachtig wat Ruth doet, wat Ruth zegt? Ze maakt haar naam helemaal waar: vriendschap, of verbinding, dat is ook een passend woord. Ruth voelt zich zo intens verbonden met Naomi, dat ze haar niet los wil laten, niet los kan laten.
Orpa gaat terug. En wie zou het haar kwalijk nemen? Als ze mee zou gaan met Naomi en Ruth zou ze een volstrekt onzeker toekomst tegemoet gaan. Een jonge vrouw, weduwe, uit een vreemd waar afgoden worden gediend – ze zou een vreemdeling worden, Naomi zou niet voor haar kunnen zorgen want die was al oud. Beter daarom teruggaan naar de familie. Maar we zijn hier niet om haar te veroordelen. Er worden tranen gehuild, en het is met veel pijn dat Orpa afscheid neemt. Wie kan nu echt iemands diepste afwegingen en motivaties peilen?
Het verhaal wordt in elk geval zo verteld dat het volle licht op Ruth valt. Ruth die een keuze maakt waarbij alle cynisme verbleekt. Het blijkt mogelijk te zijn: dat iemand een keuze maakt die getuigt van grote goedheid. In een wereld waar ook heel veel mensen rondlopen die slechte dingen doen, slechte keuzes maken, die alleen maar voor zichzelf kiezen, en die je leren denken dat er wel niemand zal deugen en dat niemand echt te vertrouwen is – in die wereld zijn toch ook goede mensen. Mensen die geschapen zijn naar het beeld van God – en let wel: dat zijn we allemaal – maar die dat ook tot uitdrukking brengen in hun woorden en daden. Een goed mens, Iemand die echt deugt en waarvan we op z’n nieuwtestamentisch zeggen: we zien in haar of hem iets van Jezus. Toewijding, trouw, integriteit, zelfverloochening, vastberadenheid, nederigheid. We zien het allemaal terug in Ruth.
En haar woorden, waarmee ze dit alles tot uitdrukking brengt, zijn zo krachtig en eenvoudig tegelijk. “Vraag me toch niet langer u te verlaten en terug te gaan, weg van u. Waar u gaat, zal ik gaan, waar u slaapt, zal ik slapen; uw volk is mijn volk en uw God is mijn God.”
Ruth, een jonge vrouw uit een heidens land, zal God hebben leren kennen door Naomi. Ze was zoals ze heette: lieflijk. Naomi zal de liefde van God hebben uitgestraald en Ruth is erdoor geraakt en veranderd, misschien wel in een lang proces van tien jaar. Maar ze krijgt het in haar hart om nu, op dit keerpunt in het leven van Naomi en dat van haarzelf te zeggen: “Uw volk is mijn volk. Uw God is mijn God.”
Prachtig hoe Stef Bos dat in zijn ‘Lied van Ruth’ heeft opgepakt en nog meer zinnen heeft bedacht die Ruth ook gezegd zou kunnen hebben.
Jouw taal is mijn taal.
Jouw droom is mijn droom.
Jouw leven is mijn leven.
Jouw pad is mijn pad.
Jouw toekomst is mijn toekomst.
Jouw angst is mijn angst.
Zo versmelten op een hoopvolle en tegelijk kwetsbare manier de levens van Naomi en Ruth met elkaar. Lieflijke vriendschap.
En hij lukt mij dan niet goed, als ik Ruth of Stef Bos zo hoor spreken en zingen, om dan niet ook aan Jezus te denken.
Mijn Vader is jouw Vader.
Mijn God is jouw God.
Mijn droom is jouw droom.
Mijn weg is jouw weg.
En dan vooral die droom.
Mijn droom is jouw droom.
Die droom van Jezus waarvoor Hij op weg is gegaan, die droom die gaat over een nieuwe wereld, het is het visioen van het koninkrijk van God:
waar hoop sterker is dan cynisme,
waar het goede sterker is dan het kwaad,
waar de vreugde sterker is dan het verdriet,
waar het licht sterker is dan het donker,
waar mensen uitleven dat zij het beeld van God zijn,
waar de lieflijkheid van Naomi en de vriendschap van Ruth zich verbinden in een leven waarin we iets van God zelf terugzien.
Die droom. Het is de droom van Jezus en zijn koninkrijk. Het was de droom van Ruth en Naomi.
Zij zijn samen op weg gegaan en aangekomen.
Hoor je de uitnodiging?
Ga ook op weg.
God wijst de weg.
Gespreksvragen
- Wat is je vooral bij gebleven van de preek?
- Hoe herkenbaar is het thema cynisme in jouw eigen leven en omgeving? Wat zijn volgens jou de belangrijkste oorzaken van cynisme?
- Wat spreekt jou in het verhaal van Ruth vooral aan?
- Wat raakt jou in het lied van Stef Bos?
- Wat betekent het om “beeld van God” te zijn in een wereld vol cynisme en wantrouwen?
- Op welke manieren kunnen we elkaar inspireren om hoopvol te blijven en ons niet te laten verleiden door cynisme?
- Hoe kunnen we, net als Ruth, kiezen voor hoop en verbinding te midden van moeilijke omstandigheden?
- Wat is jouw droom?
Stellingen
- Cynisme is besmettelijk. Maar hoop is dat ook!
- Uiteindelijk zoekt ieder mens naar lieflijkheid (Naomi) en vriendschap (Ruth)!
.