Preek ‘Verrast door vreugde’

Preek Kerstmorgen 25 december 2023 (Lucas 2:9-11)

• Ga naar de liturgie
• Ga naar preeksamenvatting
• Ga naar gespreksvragen en stellingen

“Opeens stond er een engel van de Heer bij hen 
en werden ze omgeven door de stralende luister van de Heer, 
zodat ze hevig schrokken.  De engel zei tegen hen: 
‘Wees niet bang, want ik kom jullie goed nieuws brengen 
dat grote vreugde betekent voor heel het volk:
vandaag is in de stad van David jullie redder geboren.
Hij is de messias, de Heer.” (Lucas 2:9-11)

1

Heb jij wel eens een engel ontmoet? Een echte? Kijk hier in de kerk staat nu een engel, van hout, een kunstwerk om ons te herinneren aan de vrede die zo ver te zoeken is maar die we toch heel dichtbij kunnen vinden bij Jezus. 

En misschien zeg je ook wel: jazeker, ik heb een engel gezien – mijn vrouw is een engel, of mijn man of vriend, of buurvrouw – want mensen zijn als engelen voor elkaar.

Maar wat het meest kenmerkend is voor een ontmoeting met een engel: dat je hevig schrikt. Dus als je niet hevig geschrokken bent, heb je waarschijnlijk geen engel ontmoet.

2

Kijk maar hoe dat gaat in de verhalen in Lucas 1 en 2. Op drie belangrijke momenten is er een engel. Rechtstreeks uit de hemel. Want dat hoort bij engelen: ze komen uit de hemel, ze komen bij God vandaan. Als er een engel voor je neus staat weet je één ding zeker: de hemel is opengegaan!

Eerst is er een engel bij Zacharias, in de tempel. Opeens! Heel onverwacht. Hij schrikt hevig bij het zien van de engel en wordt zelfs door angst overvallen! Maar de engel zegt tegen hem: ‘Wees niet bang, Zacharias.’ Geruststellende woorden dus. Je hoeft niet bang te zijn als de hemel open gaat. Engelen brengen je bij God.

En dan komt er een engel bij Maria, in Nazaret, ergens in het hoge Noorden van Israël, in de provincie Galilea  op meer dan 130 kilometer afstand van Jeruzalem. De engel, het is dezelfde als bij Zacharias en hij heet Gabriël, komt in het huis en valt ook met de deur in huis: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’ Ik weet niet of engelen niets menselijks vreemds is, maar ik kan me voorstellen dat Gabriël heel enthousiast en heel trots was dat hij namens de hemel Maria mocht opzoeken met zulk geweldig nieuws waardoor de wereld zou veranderen. Dus hij gooit het eruit: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’ Daar zou je toch niet van hoeven te schrikken, van zulke mooie woorden vol genade en vrede – maar dat gebeurt dus wel.  Maria schrikt hevig. En opnieuw zegt de engel: ‘Wees niet bang’. 

En dan de derde keer, waar het ons in deze kerstdienst speciaal om gaat. Het is nacht. De herders zijn in het veld en houden de wacht. En dan is er – weer opééns – een engel van de Heer. Het is de engel zonder naam. Blijkbaar is het niet opnieuw Gabriël. Maar nu staat er iets bij wat we niet hoorden bij Zacharias en Maria: de herders ‘werden omgeven door de stralende luister van de Heer’. Nu was het nacht, en bij Maria en Zacharias kwam de engel overdag. Dus misschien viel het licht om de engel heen bij het daglicht niet zo op. Maar hier dus wel. In de nacht straalt een fel licht: de stralende luister van de Heer. In iets oudere taal: de Heerlijkheid van de Heer was lichtend om hen heen. De glorie van God! Zijn geweldige uitstraling. Het charisma van de Heer – zijn liefdevolle en genadige en lichtgevende aanwezigheid is hier. Dat dus. God overweldigend krachtig aanwezig omdat er zoiets belangrijks is gebeurd! Ze schrikken hevig, de herders. En voor de derde keer klinkt er een stem uit de hemel: ‘Wees niet bang’. 

Er wordt wel eens beweerd dat het zinnetje ‘wees niet bang’ 365 keer voorkomt in de Bijbel. Voor elke dag een keer. Ik heb het nooit nagerekend. Maar ook al klopt het niet, het is een intrigerende gedachte dat deze herhaalde verzekering dat je niet bang hoeft te zijn een constante uitnodiging om te geloven, te hopen en te vertrouwen, ongeacht de omstandigheden waarin je bent. Het is alsof de hemel ons keer op keer aan herinnert aan de kracht die schuilt in het overwinnen van onze angst en het vinden van vrede.

Dat is ook de boodschap van Kerst: Wees niet bang. Overwin je angsten. Geloof dat Gods liefde altijd groter is dan je angst. Wees niet bang en ervaar de vrede die God je geeft als je vertrouwt op Jezus.

3

Over schrikken gesproken. Er wordt dus nogal wat geschrokken, hevig zelfs, in de kerstverhalen van Lucas 1 en 2. En afgelopen week was er een moment dat ik zelf ook schrok. Ik geloof niet dat er een engel was. En ik wil het ook niet dramatiseren als of ik ‘hevig schrok’ zoals Zacharias, of Maria of de herders in het veld. 

Maar toch: er ontstond ergens in mij – ik vermoed dat het mijn ziel was – een klein schokeffect toen ik afgelopen week in de krant las over een onderzoek dat door de EO is gedaan naar wat ik maar even de populariteit van Jezus noem.

Dit was de kop die bij mij tot een schrikreactie leidde: “Acht op de tien Nederlanders kan prima leven zonder Jezus.” En daarachter gaat de uitkomst van dat onderzoek schuil: “Jezus inspireert nog maar 1 op de 5 Nederlanders.” 

Kijk, ik snap natuurlijk wel dat kerken leeglopen, dat het christendom steeds marginaler wordt, dat geloof in de God die we in Jezus ontmoeten plaats maakt voor zingeving. Maar ik leefde toch nog wel in de vooronderstelling dat heel veel mensen, misschien wel een meerderheid, toch nog wel positieve gedachten zou hebben over Jezus. Zo van: “Ik heb niks met de kerk, ik heb niks met geloven, maar Jezus spreekt me wel aan.” Niet dus. 

Ik geloof dat het belangrijk is om ook onszelf af te vragen: ‘Doet Jezus er nog toe?’ Hoe belangrijk, hoe relevant is Jezus voor ons dagelijks leven? Kunnen we nog wat met Hem? Willen we nog wat met Hem? Of is Hij, zoals een theoloog het al decennia geleden onder woorden bracht: “Is hij de steeds kleiner wordende stip in onze achteruitkijkspiegel?” Raken we Jezus gaandeweg kwijt? Wat doet het met mensen die in de kerk komen dat ze leven in een cultuur waarin Jezus steeds minder inspireert

We herinneren ons Hem nog van vroeger, van de Kerstverhalen, maar ongemerkt glijden we steeds verder bij Hem vandaan het moderne leven in. Jezus van Nazareth wordt  almaar vreemder. Zo ligt het in de cultuur. Maar dan kan het natuurlijk niet uitblijven, of vroeg of laat zal dat klimaat ook in de kerk voelbaar worden.

Dat is iets om voor jezelf ook over na te denken deze dagen. Welke plek heeft Jezus nu eigenlijk in mijn dagelijkse leven? Ik ga daar komende zondag, op Oudjaarsdag nog wat meer over zeggen.

4

Maar nu keren we terug naar die nacht en naar die engel en naar die stralende luister van de Heer en met in onze achterhoofd die krantenkop “Jezus inspireert nog maar 1 op de 5 Nederlanders” zoeken we nieuwe inspiratie voor ons eigen geloof in Jezus. Wat zegt de engel? Ik sta kort stil bij vijf zinnen.

1 Wees niet bang! 

Ik hoop dat dat al een beetje is binnengekomen. Er zijn weinig dingen die vanuit de hemel vaker tegen ons worden gezegd dan deze woorden: ‘Wees niet bang’.  We zijn vaak angstige mensen. Bang voor wat er allemaal kan gebeuren. Bang door de vele als-vragen die we opwerpen: wat gebeurt er als ik ziek word, als ik ontslagen word, als er een ramp gebeurt, als de opwarming van de aarde maar door gaat, als ik niet gezien word, als ik alleen blijf, als de oorlog steeds dichterbij komt? We leven vaak in het huis van de angst. Kerst betekent dat je vanuit de hemel wordt uitgenodigd om het huis van de angst te verlaten en te gaan wonen in het huis van de liefde, het huis van de vrede.

2 Ik kom jullie goed nieuws brengen!

Goed nieuws. Ook wel evangelie genoemd. Kerst gaat over goed nieuws en dat kunnen we wel gebruiken in een wereld vol slechts nieuws. De krant en het journaal vertellen ons wat mensen elkaar aandoen, hoe mensen zijn: vol haat en angst, vol woede en agressie, vol onvrede en verdeeldheid, vol mentale problemen en onzekere gevoelens. Angstaanjagend is het allemaal. Maar dan gaat de hemel open en dan komt er niet nog meer slecht nieuws bij, maar goed nieuws. En dat we Kerst vieren is zo ontzettend belangrijk omdat we dat zo nodig hebben: goed nieuws uit de hemel op een aarde vol slecht nieuws.

3 Dat nieuws betekent grote vreugde voor heel het volk!

Dat is een opvallend woord: Vreugde. Straks wordt er door een leger engelen gezongen over vrede. Vrede op aarde. Maar de engel zegt hier: Vreugde op aarde. Vreugde voor heel het volk. Een buitengewoon positieve boodschap. Vreugde wordt wel eens verdacht gemaakt. Het evangelie zou ons niet al te blij moeten maken. Want het evangelie schuurt, heet het dan, het evangelie is scherp en confronterend. Daarvan is als de hemel opengaat in de nacht, als er een engel naar je toekomt die omgeven wordt door het stralende licht van de Heer – het is het licht van de opstanding van Jezus, want Kerst en Pasen liggen heel dicht bij elkaar – daarvan is hier nu geen sprake. Vreugde. We worden verrast door vreugde. Vreugde voor heel het volk. Vreugde voor alle mensen. Diepe vreugde die ervaart dat het dichtbij God altijd goed is. Vrede op aarde, verrast door vreugde – dat is Kerst.

4 Vandaag is in de stad van David jullie redder geboren!

Ja, op een aanwijsbare plek, en op een aanwijsbaar moment. Het christelijk geloof is niet vaag en zweverig, maar is geworteld in deze aarde en in de tijd die wij als mensen beleven. In Bethlehem. Vandaag. Op een aanwijsbare plaats in deze wereld en een aanwijsbaar moment in de geschiedenis is de redder gekomen! Want er valt wat te redden? Er moeten mensen gered worden van hun zonden en tekorten en van hun haat en hun angst en van hun vreugdeloosheid en ontevredenheid en duisternis. En die redding heeft een naam: Jezus. Er moet een wereld gered worden, er moet een schepping gered worden, er moet een klimaat gered worden, er moeten dieren gered worden, er moet een samenleving gered worden waarin iedereen er mag zijn. En die redding heeft een naam: Jezus. En die redding heeft een voetafdruk achtergelaten, in Bethlehem en Nazareth en Jeruzalem en omstreken. En die redding heeft een stempel gezet in de tijd: elk jaar wordt geteld naar de geboorte van Jezus. Jullie redder is geboren.

5 Hij is de messias, de Heer!

Hij is de gezalfde. Hij is vol van de Geest. Hij is vol liefde. Hij is Heer: Heer van de wereld, Heer van de mensen, Heer van de dieren, Heer van de zon en de maan en de sterren, Heer van de schepping. Hij is de messias en waar Hij komt beginnen rivieren van levend water te stromen. Hij is Gods lieveling. Hij is het licht voor de wereld. Hij is liefde. Hij is vrede.  Hij is vol vuur. Jezus is zijn naam. En ik hoop dat deze Kerst nieuwe liefde bij je aanwakkert om Hem je redder te laten zijn en je eindeloze inspiratiebron.

Samenvatting

1. Heb jij weleens een engel ontmoet? Een echte? De ontmoetingen met engelen volgens Lucas 1 en 2 veroorzaken vaak hevige schrik! Er zijn drie: Zacharias in de tempel, Maria in Nazaret en de herders in het veld. Steeds is er de geruststelling van de engel: “Wees niet bang”. De boodschap van Kerst is in elk geval ook dat we aangemoedigd worden onze angsten te overwinnen en vrede te vinden door te vertrouwen op Jezus.
2. Het lezen van een EO-onderzoek kan ook schrik veroorzaken: “Acht op de tien Nederlanders kan prima zonder Jezus. Jezus inspireert nog maar 1 op de 5 Nederlanders.” Doet Jezus er nog toe in ons dagelijks leven? Het lijkt alsof Jezus steeds minder inspireert in onze cultuur en dat zal wellicht ook in de kerk merkbaar worden. Daarom is deze Kerst ook een goed moment om hierover na te denken: Hoe belangrijk, hoe relevant is Jezus voor ons dagelijks leven? Kunnen we nog wat met Hem? Willen we nog wat met Hem? Of is Hij, zoals een theoloog het al decennia geleden onder woorden bracht: “Is hij de steeds kleiner wordende stip in onze achteruitkijkspiegel?” Raken we Jezus gaandeweg kwijt? 
3. Alle reden om ons vandaag te laten inspireren door de engel die prachtige dingen zegt over Jezus.  1) “Wees niet bang”: Kerst is een uitnodiging om angst te verlaten voor liefde en vrede. 2) “Goed nieuws”: Kerst is een tegenwicht voor de sombere realiteit van de wereld. 3) “Vreugde op aarde”: de kerstboodschap is een positieve boodschap die vreugde brengt voor iedereen. Jezus verrast ons met vreugde! 4) “De Redder geboren”: dit wijst op de concrete en historische geboorte van Jezus als redder voor individuen, de wereld en de schepping. 5) “De messias, de Heer”: Jezus is de gezalfde Heer vol liefde en vrede, die inspireert en redding brengt.
4. Laat deze Kerst nieuwe liefde bij je aanwakkeren om Hem je redder te laten zijn en je eindeloze inspiratiebron.

Gespreksvragen

1. Heb je ooit een ervaring gehad die je zou vergelijken met een ontmoeting met een engel?
2. Wat denk je over de relatie tussen angst en de boodschap “Wees niet bang”
3. Hoe ervaar je persoonlijk de tegenstelling tussen goed nieuws en slecht nieuws in de wereld? En hoe kan Kerst als een bron van goed nieuws fungeren?
4. Wat betekent “vreugde op aarde” voor jou en hoe kun je die vreugde ervaren te midden van uitdagingen?
5. Hoe reageer je op de constatering dat Jezus voor veel mensen minder inspirerend lijkt te zijn?
6. Denk je dat Jezus nog steeds relevant is voor het dagelijks leven in de moderne cultuur? Waarom wel of niet?
7. Hoe kun je persoonlijk bijdragen aan het behoud van de inspiratie van Jezus in je eigen leven en geloofsgemeenschap?
8. Wat betekent het voor jou dat Jezus als de “redder” wordt beschreven? Hoe zie je deze redding toegepast in verschillende aspecten van het leven?

Stellingen

1. De boodschap ‘Wees niet bang’ vanuit de hemel biedt een krachtige uitnodiging om onze angst te overwinnen!
2. Als Jezus steeds onbelangrijker wordt in onze samenleving kun je er op wachten dat dat ook in de kerk zo zal gaan!